Πώς ξυπνά ο εγκέφαλος: Νέα έρευνα αποκαλύπτει γιατί νιώθουμε κουρασμένοι το πρωί

Το πρωινό ξύπνημα μπορεί να γίνει εφιάλτης: το ξυπνητήρι ουρλιάζει, το φως πέφτει στα μάτια και η καθημερινότητα χτυπά την πόρτα. Μια νέα ελβετική μελέτη, ωστόσο, υποδηλώνει ότι το ξύπνημα δεν χρειάζεται να είναι «βάρβαρο» και αποκαλύπτει ότι το πώς και πότε ξυπνάμε επηρεάζει άμεσα το πώς αισθανόμαστε. Η διαδικασία αφύπνισης του εγκεφάλου είναι πολύ πιο σύνθετη απ’ όσο νομίζαμε, και η κατανόησή της μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον ύπνο και τις διαταραχές του .

Οι φάσεις του ύπνου και ο ρόλος του EEG

Σύμφωνα με το Sleep Foundation, ο ύπνος εξελίσσεται σε κύκλους που περιλαμβάνουν τρία βασικά στάδια: το αρχικό (στάδιο Ι), όπου το άτομο είναι μερικώς ξύπνιο· το «ελαφρύ» στάδιο ΙΙ, από το οποίο μπορεί κανείς εύκολα να ξυπνήσει· και το στάδιο ΙΙΙ, δηλαδή τον βαθύ ύπνο, όπου η αφύπνιση είναι δυσκολότερη. Οι κύκλοι αυτοί συνοδεύονται από φάσεις REM (ύπνος με γρήγορες οφθαλμικές κινήσεις), που συνδέονται με έντονα όνειρα και αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν ξυπνάμε

Η νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Current Biology βασίστηκε σε 1.000 καταγεγραμμένες αφυπνίσεις με τη χρήση 256 ηλεκτροδίων EEG, καταγράφοντας με ακρίβεια τη «διαδρομή» του ξυπνήματος. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακά συνεπές: ο εγκέφαλος ξυπνά από μπροστά προς τα πίσω – από τα μετωπιαία λοβικά κέντρα, που σχετίζονται με τη λήψη αποφάσεων και την εγρήγορση, προς τα πίσω, μέχρι τις περιοχές της όρασης..

REM και μη-REM: Δύο διαφορετικά ξυπνήματα

Οπως διαβάζουμε στο IFL Science η διαδικασία αφύπνισης ποικίλλει ανάλογα με το στάδιο ύπνου. Όταν κάποιος ξυπνά από REM ύπνο, ο εγκέφαλος ενεργοποιείται σχεδόν ακαριαία, σαν να ήταν ήδη έτοιμος. Αντίθετα, η αφύπνιση από μη-REM ύπνο είναι πιο αργή και σταδιακή. Ξεκινά από έναν κεντρικό «κόμβο» στον εγκέφαλο και ακολουθείται από τη γνωστή πορεία από τα μπροστινά προς τα πίσω σημεία. Αυτή η καθυστέρηση εξηγείται από τη «διστακτικότητα» των νευρώνων κατά τη διάρκεια μη-REM ύπνου, καθώς εναλλάσσονται ανάμεσα σε ενεργές και αδρανείς καταστάσεις.

Γιατί μερικές φορές ξυπνάμε κουρασμένοι

Το πιο εντυπωσιακό εύρημα της μελέτης αφορά τα κύματα βραδείας συχνότητας (slow waves). Ορισμένα από αυτά λειτουργούν σαν… καμπανάκι αφύπνισης, ενώ άλλα, όταν εμφανίζονται πριν ή μετά το ξύπνημα, μας κάνουν να αισθανόμαστε νωθροί. Όσο περισσότερα «καλά» slow waves καταγράφονται λίγο πριν το ξύπνημα, τόσο πιο φρέσκοι νιώθουμε – κι αυτό ενδέχεται να οδηγήσει μελλοντικά σε τρόπους ελέγχου της πρωινής εγρήγορσης.

Οι επιπτώσεις για την επιστήμη του ύπνου

Η νέα γνώση ανοίγει δρόμους για καλύτερη διάγνωση και διαχείριση διαταραχών όπως η αϋπνία και η υπνική παράλυση. Αν καταφέρουμε να εντοπίσουμε ποια κύματα δείχνουν «υπεραφύπνιση» ή λανθασμένο συγχρονισμό, ίσως μπορέσουμε να βοηθήσουμε άτομα με άπνοια ύπνου ή ακόμη και να αποτρέψουμε νυχτερινές κρίσεις. Όπως δηλώνουν οι επιστήμονες, πρόκειται για ένα «παράθυρο» προς τη μετάβαση από τον ύπνο στην πλήρη συνείδηση – μία από τις πιο μυστηριώδεις μεταβάσεις του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Αν και η μελέτη βρίσκεται στα αρχικά στάδια, ανοίγει σημαντικές προοπτικές για την κατανόηση του ύπνου και την πρόληψη των πρωινών βασανιστηρίων. Η ακριβής γνώση του τι συμβαίνει στο μυαλό μας όταν ξυπνάμε ίσως μια μέρα μας βοηθήσει να… ξυπνάμε επιτέλους χωρίς καφέ.